به لحاظ تنوع اصطلاحات تخصصی در حمل و نقل دریایی ، اصطلاحاتی بیان می شوند که  دارای کاربرد در قوانین و مقررات می باشند. در برخی موارد برحسب مقررات ممکن است در مورد اصطلاحی نیز تعاریف متفاوتی ارایه شده باشد که این تعاریف در کنار هم و با ذکر منبع مربوطه عینا نقل گردیده اند.

بین دولت ایران با اغلب کشورها موافقتنامه های کشتیرانی دو جانبه متعددی امضا گردیده و در اغلب این موافقتنامه ها تعاریفی در مورد برخی از اصطلاحات از قبیل : خدمه ، قلمرو ، بندر و کشتی ارایه شده که دارای تعاریف مشابهی بوده و فقط با اندکی تغییر در عبارات بیان شده اند و به همین لحاظ از ذکر اصطلاحات مربوط به همه این قبیل موافقتنامه ها پرهیز شده و صرفا به نقل اصطلاحات به کار رفته در یکی از موافقتنامه های جدید که به نام قانون موافقتنامه کشتیرانی تجاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری کوبا مصوب ۱۳۸۳/۰۸/۱۳ می باشد ، اکتفا گردیده است. از آنجا که عناوین اغلب قوانین و مقررات را عموما عبارات طولانی تشکیل می دهند ، لذا برای مشخص شدن منبع مربوط به هر اصطلاحی و برای رعایت اختصار ، در مقابل هر اصطلاحی به ذکر نام اختصاری مربوط به مصوبه ای که همان اصطلاح از آن استخراج شده اکتفاء گردیده است.

برای سهولت مراجعه نام کامل مصوبات با علامت اختصاری انتخاب شده برای هریک ذیلا درج می گردند :

۱– (آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهره برداری ازمنابع آبزی جمهوری اسلامی ایران

۲– (آیین نامه اجرایی قانون حمل ونقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران

۳– (قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین المللی تسهیل ترافیک دریایی مصوب ۱۳۴۴ هجری شمسی مطابق با ۱۹۶۵ میلادی سازمان بین المللی دریانوردی

۴ – (قانون حفاظت دریا و رودخانه های مرزی از آلودگی با مواد

۵ – (قانون اراضی مستحدث و ساحلی

۶ – (قانون الحاق دولت شاهنشاهی ایران به کنوانسیون بین المللی اندازه گیری ظرفیت کشتی ها

۷ – (قانون الحاق دولت شاهنشاهی ایران به قرارداد گمرکی ترانزیت بین المللی کالاها

۸ – (قانون امور گمرکی

۹ – (قرارداد بین المللی یکنواخت کردن بعضی از مقررات مربوط به حمل مسافر از طریق دریا

۱۰ – (قانون الحاق دولت شاهنشاهی ایران به هفت قرارداد بین المللی دریایی

۱۱ – (قانون دریایی

۱۲ – (قانون اجازه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین المللی نجات دریایی

۱۳ – (قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون تجسس و نجات دریایی

۱۴ – (قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین المللی استانداردهای آموزش ، صدور گواهینامه و نگهبانی دریانوردان ، مصوب ۱۳۵۷ هجری شمسی برابر با ۱۹۷۸ میلادی سازمان بین المللی دریانوردی و ضمیمه آن

۱۵ – (قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی ناشی از دفع مواد زاید و دیگر مواد

۱۶ – (قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین المللی مداخله در دریاهای آزاد در صورت بروز سوانح آلودگی نفتی و پروتکل مداخله در دریاهای آزاد در صورت بروز آلودگی

۱۷ – (قانون موافقتنامه بین دولتی راجع به کریدور (دالان) حمل ونقل بین المللی شمال – جنوب

۱۸ – (قانون موافقتنامه کشتیرانی تجاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری کوبا

۱۹ – (قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین المللی کانتینرهای ایمن مصوب سال ۱۹۷۲ میلادی برابر با سال ۱۳۵۱ هجری شمسی

اظهار گمرکی :

ذکر اوصاف و مشخصات کامل کالا در اظهارنامه تسلیمی به گمرک است به شکلی که با توجه به آن اوصاف و مشخصات کالای اظهار شده مشخص و از غیر آن به نحو روشن متمایز گردد.

اظهارکننده :

یعنی شخصی که اظهارنامه ترانزیت بین المللی را امضا می کند یا اظهارنامه مذکور به نام او امضا شده باشد.

 اموال  :

عبارت است از هر مالی که از روی عمد و به طور دائم به کنار ساحل متصل نباشد و شامل کرایه مورد تعهد نیز می باشد.

 اراضی مستحدث  :

عبارت است از زمین هایی که در نتیجه پایین رفتن سطح آب یا هر نوع جریان آب در کرانه های دریا و دریاچه ها و جزایر یا در نتیجه پایین رفتن آب یا خشک شدن تالاب ها ظاهر و یا ایجاد می شود.

 اراضی ساحلی  :

پهنه ای است با عرض مشخص از ارضی مجاور دریا و دریاچه ها یا خلیج که حداقل از یک سو به کنار دریا یا دریاچه یا خلیج متصل باشد. عرض اراضی ساحلی و مستحدث و حریم منابع مندرج در قانون اراضی مستحدث و ساحلی به شرح زیر تعیین می شود :

الف)  عرض اراضی مستحدث دریای خزر خط ترازیست به ارتفاع ۱۵۰ سانتیمتر از سطح آب در آخرین نقطه پیشرفت آب در سال ۱۳۴۲ ، ولی در نقاطی که این خط به جاده سراسری عمومی ساحلی فعلی برخورد می کند حد اراضی مستحدث جاده مزبور است.
ب)   عرض اراضی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان ۲ کیلومتر از آخرین حد پیشرفت آب دریا بالاترین نقطه مد خواهد بود.
ج)    عرض اراضی ساحلی دریاچه رضاییه ۱۰۰۰ متر از آخرین حد پیشرفت آب در سال ۱۳۵۳ می باشد ، لجنزارهای متصل به این عرض و نمکزارها تا آخرین حد آنها جزو اراضی ساحلی مزبور محسوب می شود.
د)     عرض حریم دریای خزر ۶۰ متر از آخرین نقطه پیشرفتگی آب در سال ۱۳۴۲ و عرض حریم دریاچه رضاییه ۶۰ متر از آخرین نقطه پیشرفتگی آب در سال ۱۳۵۳ و عرض حریم خلیج فارس و دریای عمان ۶۰ متر از آخرین نقطه مد می باشد .

 اثاثیه همراه مسافر  :

اموال ، که در همان کشتی برای یک مسافر حمل می شود خواه نزد مسافر باشد یا خیر ، که می تواند شامل پول نیز باشد ، تا آنجا که آن اموال بر اساس یک قرارداد حمل یا قرارداد مشابه دیگری حمل نشده باشد.

 اظهار نامه عبور خارجی  :

عبارت است از برگه ای (فرمی) چاپی که توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران چاپ شده و جهت اظهار کالاهای عبوری خارجی مورد استفاده قرار می گیرد.

 اظهار نامه اجمالی کالای عبوری  :

عبارت است از برگه ای (فرمی) چاپی جهت اظهار اجمالی کالا که در بدو ورود آن توسط هدایت کننده وسیله حمل یا نماینده شرکت حمل ونقل و یا نماینده راه آهن به گمرک یا بندر یا فرودگاه حسب مورد تسلیم می گردد.

 اظهار کالای عبوری  :

عبارت است از ذکر اوصاف و مشخصات کامل کالا در اظهارنامه تسلیمی که جهت عبور خارجی کالا یا گمرک ارایه می گردد.

 اظهار اجمالی کالای عبوری  :

عبارت است از ذکر مشخصات کلی کالا که در اظهارنامه اجمالی به گمرک یا بندر ارایه می گردد.

 بار  :

بار شامل هرگونه محموله اعم از اموال و اشیا و هر کالای دیگری می باشد به استثنا حیوانات زنده و بارهایی که بر طبق مفاد قرارداد باربری باید روی عرشه کشتی حمل شود و در عمل نیز هم بدین ترتیب حمل شده باشد.

 بار استثنایی  :

یعنی شیئی یا اشیا سنگین یا حجیم که به علت وزن ابعاد یا نوع ، معمولا در واحدهای حمل ونقل بسته حمل نمی شوند مشروط بر این که به سهولت شناخته شوند.

 بارنامه  :

سندی است مبین مالکیت کالا که حمل کننده یا نماینده وی پس از وصول کالا صادر می نماید و حاکی از حمل کالای معینی از یک نقطه (مبدا حمل) به نقطه دیگر (مقصد حمل) با وسیله حمل مورد توافق (کشتی ، کامیون ، قطار ، هواپیما یا ترکیبی از آنها) کرایه حمل معین می باشد.

 بارنامه دریایی  :

بارنامه دریایی سندی است که مشخصات کامل بار در آن قید و توسط فرمانده کشتی یا کسی که از طرف او برای این منظور تعیین شده امضا گردد و به موجب آن تعهد شود بار توسط کشتی به مقصد حمل و به تحویل گیرنده داده شود. بارنامه دریایی یا اسناد مشابه آن به منزله رسید دریافت بار است.

بارگیری و تخلیه :

بارگیری به طور معمول از زمانی شروع می شود که چنگال جرثقیل ، باری را که فرستنده آماده بارگیری کرده است به منظور بارگیری در کشتی از اسکله یا بارانداز یا وسایل باربری که بدین منظور مورد استفاده قرار می گیرد ، گرفته و بلند نماید و تخلیه زمانی خاتمه می یابد که چنگال جرثقیل ، بار را در اسکله و یا بارانداز یا وسایل باربری که بدین منظور مورد استفاده قرار گرفته ، فرود آورد.

شناور :

عبارت است از هر کشتی یا کرجی یا هر ساختار قادر به دریانوردی.

ظرفیت ناویژه :

ابعاد کل کشتی است که طبق مقررات کنوانسیون بین المللی اندازه گیری ظرفیت کشتی ها تعیین شده است.

ظرفیت ویژه :

به معنای گنجایش مورد لزوم کشتی است که طبق مقررات کنوانسیون بین المللی اندازه گیری ظرفیت کشتی ها تعیین شده است.

عضو خدمه :

نفراتی که برای انجام وظایفی که روی یک کشتی و در طول یک سفر جهت کار یا خدمت در کشتی استخدام شده اند و جزو فهرست خدمه کشتی هستند.

  عملیات ترانزیت بین المللی  :

یعنی حمل کالاها از گمرک مبدا به گمرک مقصد تحت سیستم مقرر در این کنوانسیون.

فورواردر :

عبارت از یک شخص حقوقی یا حقیقی که در واقع مسئولیت جابجایی کالا و نیز بهره برداری از تسهیلات حمل ونقل را بر عهده دارد و کالا و مسافر و بار همراه آنها را طبق قوانین ملی طرف های متعاهد در مسیر کریدور (دالان) حمل ونقل بین المللی شمال – جنوب جابجا می نماید.

قرارداد حمل :

قراردادی است که از طرف متصدی حمل و یا به حساب او برای حمل مسافر منعقد گردد. ولی قرارداد اجازه کشتی را شامل نمی گردد.

 قرارداد باربری  :

قرارداد باربری فقط قراردادی است که بر اساس بارنامه دریای یا اسناد مشابه دیگری که برای حمل ونقل کالا از طریق دریا است منعقد شود و نیز هر بارنامه دریایی یا اسناد مشابه دیگری که به استناد قرارداد اجاره کشتی رابطه بین متصدی باربری و دارنده بارنامه یا سند مذکور را از زمان صدور تعیین نماید قرارداد باربری تلقی می گردد.

کشتی :

در اغلب موافقتنامه های کشتیرانی بین دولت ایران با سایر کشورها ، منظور از قلمرو به هر شناور تجاری اطلاق می شود که مطابق قوانین قابل اجرای کشوری به ثبت رسیده و تحت پرچم آن تردد نماید یا تحت اجاره شرکت کشتیرانی آن طرف متعاهد باشد. این تعریف شامل شناورهای زیر نمی گردد :

• -کشتی های جنگی و سایر شناورهایی که در خدمت نیروهای مسلح هستند
• – شناورهای تحقیقاتی (آب نگاری ، اقیانوس شناسی و علمی)
• – شناورهای ماهیگیری
• – کشتی های تفریحی
• – شناورهای دولتی ، بیمارستانی و سایر شناورهایی که فعالیت های غیرتجاری انجام می دهند.

 کانتینر  :

محفظه هایی که حجم داخلی آنها یک متر مکعب یا بیشتر باشد.

به وسیله حمل با مشخصات زیر اطلاق می گردد :

  ظرفی که برای نگهداری کالا طراحی شده و تمام آن و یا قسمتی از آن محصور باشد.
  ماهیت دائمی داشته و در نتیجه به اندازه کافی محکم باشد تا بتواند به طور مکرر مورد استفاده قرار گیرد.
  به نحوی طراحی شده که جابجایی کالا توسط وسایل نقلیه مختلف را بدون تخلیه و بارگیری مجدد در بین راه میسر می سازد.
  وسیله ای که جهت سهولت در تخلیه و بارگیری کالا و جابجایی سریع در شقوق مختلف حمل و نقل طراحی شده است.
  به نحوی طراحی شده که پر و خالی کردن آن و نیز جابجایی آن از یک وسیله حمل به وسیله حمل دیگر به سادگی صورت پذیرد.
حجم داخلی آن یک مترمکعب یا بیشتر باشد.

دارای اندازه ای که فضای محصور به وسیله ۴ گوشه پایینی بیرونی به یکی از دو ترتیب زیر باشد :

                    ۱ – دست کم ۱۴ متر مربع (۱۵۰ فوت مربع)

                    ۲ – دست کم ۷ متر مربع (۷۵ فوت مربع) چنانچه بست های گوشه ای بالایی بر روی آن نصب شده باشند.

اصطلاح کانتینر شامل هیچ یک از وسایل نقلیه یا بسته بندی نمی گردد با این وجود زمانی که کانتینرها روی شاسی حمل شوند آنها را شامل می شود.

کریدور حمل ونقل بین المللی :

منظور مجموعه ای ازسیستم های اصلی حمل ونقل (اعم از موجود و آتی) است که طرف های متعاهد را با یکدیگر مرتبط ساخته و علی القاعده دارای تجهیزات کافی به منظور بهره برداری از انواع وسایل نقلیه می باشد. به گونه ای که امکان حمل ونقل بین المللی کالا و مسافر را به ویژه به مراکز عمده تجمع آنها فراهم می نماید.

 مدت حمل  :

از زمانی که بار در کشتی بارگیری شده تا زمانی که از کشتی تخلیه گردد مدت حمل محسوب می شود.

 

مانیفست کالاها  :

یعنی سندی که برای شرح کالاهای حمل شده در واحدهای حمل ونقل و یا بارهای استثنایی به کار می رود و شامل مشخصات ذیل است :

علائم ، شماره ها ، تعداد و نوع بسته ها یا کالاها ، شرح کالاها ، وزن ناخالص هر محموله ، مشخصات واحد یا واحدهای حمل ونقل ، نام و نشانی شخص مسئول ، صحت مانیفست عنداللزوم شرحی مربوط به اسناد ضمیمه شماره عطف ، محل خالی برای تعیین دفتر بارگیری ، شرح مشخصات مهر و موم گمرکی و تاریخ مهر شدن.

 متصدی حمل  :

عبارت است از مالک ، مستاجر و یا تجهیزکننده کشتی که طرف قرارداد حمل واقع شود.

 هزینه های گمرکی  :

وجوهی است که میزان و شرایط آن با تصویب هیات وزیران برای تخلیه و باربری و بارگیری ، انبارداری ، آزمایش و تعرفه بندی ، بدرقه کالا و خدمات فوق العاده تعیین می شود. ترتیب وصول و نحوه مصرف این وجوه طبق آیین نامه گمرکی تعیین می شود.